سالها پیش در اوایلِ خدمت قضایی به عنوان دادیار در یکی از شهرستانها، مشغولِ خدمت بودم. در یکی از روزهای تابستان خبر دادند؛ تعداد ۳۶ نفر از محکومین دادگاههای انقلاب سیستان و بلوچستان که با یک دستگاه اتوبوس از زندان مرکزی زاهدان در حال انتقال به زندان مرکزیِ استان محل خدمت ما^(۱) بوده اند، در مسیر راه و در نزدیکی شهرستان محل خدمت، ضمن خلع سلاح مأمورین مراقب نیروی انتظامی _ ۲ افسر و ۴ سرباز وظیفه _ فرار کرده اند.

    اطلاعات اولیه از این حکایت داشت که اکثر این زندانیان فراری، دارای محکومیت به حبس ابد یا اعدام در جرایم مواد مخدر بوده و اسلحه های مامورین مراقب را که عبارت بودند از؛ ۴ قبضه اسلحه کلاش(متعلق به ۴ سرباز وظیفه مراقب) و دو قبضه اسلحه کمری(متعلق به دو افسر مراقب) را نیز با خود به سرقت برده بودند.

    خبر این اتفاق در مدت زمان کوتاهی در شهر پیچید، با توجه به فرار محکومان در نزدیکی شهر و بیم حضورآنها _ که بعضاً هم( با اسلحه هایی که از مامورین با خود برده بودند) مسلح بودند _ در شهر و روستاهای اطراف باعث ایجاد رعب و وحشت بی سابقه ای در میان مردم شد.

    پرونده بلافاصله از سوی دادستان شهرستان به بنده ارجاع شد. پرونده ای که تا آن زمان، با آن اهمیت، مورد رسیدگی قرار نداده بودم و در شهرستان محل خدمت نیز چنین پرونده های کیفریِ مهمّی، کمتر مطرح رسیدگی بود.

    در بدو امر، کلیۀ نیروهای انتظامی، بسیج شده و دستورات قاطعی جهت دستگیری محکومان فراری صادر شد. که خوشبختانه و به لطف خدا در کمتر از ۲۴ ساعت أکثر این محکومان  _ جز دو نفر^(۲) که یکی از آنها حامل اسلحه کمری یکی از افسران مراقب بود _ در نقاط مختلفی از شهر و روستاهای اطراف به همراه  ۵ قبضه از اسلحه های به سرقت رفته، دستگیر شدند.^(۳)

    موضوع آنجا حساسیت بیشتری پیدا کرد که در زمان دستگیری محکومان، از یک نفر از آنها دو بستۀ یک کیلوگرمی تریاک(جمعاً دو کیلوگرم) و از چهار نفر دیگر هر کدام یک بستۀ یک کیلوگرمی تریاک(جمعاً ۴ کیلوگرم) کشف شد. اینکه این محکومان مواد مخدری با این مقدار را از کجا و به چه طریقی بدست آورده بودند، معمای جالب و عجیبی بود.

    تحقیقات وسیع و دقیقی از متهمان، مأمورین مراقب، راننده و کمک راننده اتوبوس به عمل آمد که در نتیجۀ آن مشخص گردید؛ مواد مخدر مکشوفه از محکومان فراری _ ۶ کیلوگرم تریاک _ متعلق به یکی از دو افسر مراقب بوده که در کیف سامسونتش _ برای تحویل به فرد خاصی در مقصد _ جاسازی کرده بود. و بدین نحو به دست محکومان فراری رسیده بود که؛ برخی از محکومان بعد از خلع سلاح مأمورین و قبل از خروج از اتوبوس و فرار، چون احساس کرده بودند برای فرار نیازمند پول هستند، به سراغ کیف سامسونت افسر مراقب رفته و پس از شکسستن کیف، متوجه مواد مخدر موجود در آن می شوند که آنها نیز مواد مخدر را بین خود تقسیم کرده و فرار می کنند. جالب اینکه یکی از محکومان که با دیدن آن همه مواد ذوق زده شده بود با دندانهایش چنان گازی به یکی از بسته های مواد مخدر گرفته بوده که حدود ۵۰ گرم از آن را کنده و بلعیده بود، به طوری که این محکوم بعد از دستگیری به جهت وضعیت نامناسب جسمی سریعاً به بیمارستان منتقل و شستشوی معده داده شد.

    تحقیقات مقدماتی پرونده در مدت زمان کوتاهی انجام و قرار نهایی آن صادر گردید. از نکات بحث برانگیز حقوقی پرونده این بود که یکی از اتهاماتی که به همه محکومانی که از اتوبوس فرار کرده بودند _ در کنار اتهامات دیگر _ تفهیم کردم و در آن خصوص قرار مجرمیت صادرنمودم؛ اتهام "فرار از زندان"(موضوع ماده ۵۴۷ ق.م.ا)^(۴) بود. هر چند دادگاه نیز استناد ما را پذیرفت و آنها را به همین اتهام نیز مجرم دانسته و تعیین کیفر نمود، ولی در همان زمان و بعدها نیز در این اندیشه بودم؛ آیا چنین برداشتی از ماده ۵۴۷ ق.م.ا موسع نیست؟ آیا اصولاً فرار زندانی، آن هم نه از داخل زندان بلکه در حین جابجایی از زندانی به زندان دیگر یا از زندان به مراکز درمانی خارج از زندان یا از زندان به مراجع قضایی و انتظامی را می توان مشمول ماده ۵۴۷ ق.م.ا دانست و فرار از زندان تلقی کرد؟ و یا آیا اصولاً چنین مصادیقی از فرار _ درباره خود زندانی _  واجد وصف کیفری می باشد یا خیر؟

    ... اما یقین دارم که اگر اکنون به آن پرونده رسیدگی می کردم هرگز این اتهام را به آنها تفهیم نمی کردم و مصداق آن ماده نمی دانستم و در خصوص "فرار" صرفاً به اعمال ماده ۵۴۸ ق.م.ا درباره مأمورین مراقبِ اهمال کار، بسنده می کردم.   

پی نوشت ها:

    ۱ـ انتقال به منظور نزدیک شدن آن محکومان به محل سکونت خانواده هایشان و تسهیل شرایط ملاقات و مرخصی محکومان موردنظر بود.

    ۲ـ سالها بعد یکی از این دو نفر ـ که اسلحه کمری افسر را هم با خود به سرقت برده بود  ـ در بازرسی از منزلی به همراه اسلحه مسروقه دستگیر شد.

    ۳ـ البته نحوه دستگیری برخی از این محکومان نیز با ماجراهای جالبی همراه بود که وصف آن مجال دیگری می طلبد، به عنوان نمونه؛ یکی از آنها در حالیکه در داخل منبر چوبی مسجدی در یکی از روستاهای اطراف شهر مخفی شده بود دستگیر شد. 

    ۴ـ ماده ۵۴۷ قانون مجازات اسلامی: « هر زنداني كه از زندان يا بازداشتگاه فرا ر نمايد به شلاق تا ( ۷۴) ضربه يا سه تا شش ماه حبس محكوم ميشود و اگربراي فرار درب زندان را شكسته يا آن را خراب كرده باشد ، علاوه برتامين خسارت وارده به هر دو مجازات محكوم خواهد شد.»

"پایان"